Vorming van het landschap in de gemeente Voorst

Vorming van het landschap in de gemeente Voorst - Wordingsgeschiedenis van de Gelderse IJsselvallei en IJssel

Tijdens deze lezing staan wij uitgebreid stil bij de klimaatveranderingen en de daaraan gekoppelde landschapsvormende processen die onze woonomgeving veranderde van een vlakke rivierdelta van Maas en Rijn naar gebieden met een relatief sterk reliëf zoals het Veluwe Massief en de Sallandse Heuvelrug. Deze zogenoemde stuwwallen zijn de stille getuigen van de aanwezigheid van landijs tijdens de een na laatste ijstijd, het Saalien (170.000-150.000 jaar geleden). Na het smelten van het
landijs beïnvloedde dit reliëf daarna in grote mate ook de ligging van de toenmalige en huidige rivierlopen.

Tegen het einde van de laatste ijstijd, het Weichselien (115.000-11.500 jaar geleden), heerst er in onze woonomgeving wederom een poolklimaat en zorgen zandverstuivingen vanuit de droog liggende Noordzee en het vrijwel onbegroeide Veluwe Massief voor het ontstaan van een woestijnlandschap, bestaande uit grote zandduinen en dekzandafzettingen. Op de lijn Voorst-Gorssel ontstond een grote dekzandrug, die sindsdien gedurende lange tijd de waterscheiding vormde tussen de Schipbeek en de Berkel die in tegengestelde richting door het landschap stroomde: de Schipbeek in een noordelijke, en de Berkel in een zuidelijke richting. Van een rivier die wij nu kennen als de Gelderse IJssel was toen nog geen sprake!

De ‘geboorte’ van de Gelderse IJssel vindt pas plaats in de periode 350-700 AD, waarmee deze zijrivier van de Rijn dus slechts zo’n 1500 jaar oud is. Het ontstaan van de IJsselloop hing samen met de doorbraak van de dekzandrug in de IJsselvallei als gevolg van een serie extreme overstromingen van de Rijn. Ook daarna overstroomde de IJssel nog regelmatig in de middeleeuwen. De oudste woonplekken in de gemeente Voorst werden daarom op de oude dekzandruggen en op terpen aangelegd. Deze zijn ook nu nog steeds in het landschap terug te zien. Om huizen, akkers, mensen en vee te beschermen tegen het water werden dijken aangelegd. Zowel de Veluwse Bandijk als de Appense Dijk werden al in de 13 e eeuw aangelegd. Dat ook daarna het gevaar van overstromingen bleef dreigen is te zien aan de vele (doorbraak-) kolken langs deze dijken. Het extreme hoogwater in 1993 en 1995, en de huidige en toekomstige klimaatveranderingen laten bovendien zien dat dit gevaar nog niet geweken is …

CV
Maarten Prins is werkzaam als universitair docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam bij de afdeling Aardwetenschappen, en als gastdocent bij Aeres Hogeschool in Almere. Hij geeft daar onderwijs op het raakvlak van de fysische geografie, klimaat en duurzaamheid, en verricht onderzoek naar de impact van klimaatsveranderingen op verschillende (semi-) natuurlijke landschappen (o.a. kusten, woestijnen, rivieren en glaciale landschappen). Deze lezing zal hij echter met name geven vanuit zijn rol bij het Instituut voor Natuureducatie in Apeldoorn (IVN-Apeldoorn) als een van de docenten van het cursusteam Landschappen verantwoordelijk voor het verzorgen van lessen en excursies met betrekking tot o.a. de wordingsgeschiedenis van het Veluwse en IJssellandschap in de gemeente Apeldoorn, Epe en Voorst.